De drie uitdagingen in de cacaosector
Er dreigt geen tekort aan cacao, maar de boeren raken wél uitgeput. Als deze sector niet grondig van koers verandert, zal chocolade alsmaar bitterder smaken.
Oxfam-Wereldwinkels ziet drie duidelijke uitdagingen:
- een leefbaar inkomen voor de cacaoboer
- een teelt zonder kinderarbeid
- een einde aan de ontbossing van het regenwoud
En die zijn alle drie terug te brengen tot één kernprobleem: extreme armoede bij de cacaoboeren. De chocoladebedrijven kunnen deze aanpakken, de overheden moeten dat op hun beurt afdwingen
1. Een leefbaar inkomen voor de cacaoboer
Dat moet toch het minimum zijn? De boer die ons voedsel teelt, moet zelf genoeg verdienen om het gezin te voeden en te betalen voor een degelijke woning en andere essentiële zaken, zoals onderwijs en gezondheidszorg. Daarnaast is een buffer nodig om onverwachte kosten aan te kunnen.
Cacaoboeren in Ivoorkust verdienen daarvoor te weinig. Een recente studie duwde ons nogmaals met de neus op de feiten: gemiddeld verdient een Ivoriaanse cacaoboer amper 2.700 dollar per jaar, terwijl een ‘leefbaar inkomen’ geschat wordt op meer dan 7.000 dollar per jaar. De boer heeft dus veel te weinig opbrengsten om alle kosten te dekken.
Hoe raakt een cacaoboer aan een leefbaar inkomen?
- Degelijke prijs:
zo lang de industrie geen degelijke, stabiele prijs garandeert en die in een contract verankert, blijft de boer gevangen in de onzekerheid van de voortdurend schommelende marktprijs. - Voldoende productiviteit:
meer cacao per hectare door middel van duurzame landbouwtechnieken. Zo kan de boer op dezelfde oppervlakte meer verdienen. - Andere inkomsten:
naast cacao produceert de boer het best ook andere gewassen, zoals maniok en bananen. Dat maakt hem minder afhankelijk van de opbrengsten uit cacao. Daarnaast hebben sommige boeren nog andere inkomstenbronnen, zoals loonarbeid, lesgeven of een winkeltje. - Werkbare oppervlakte:
duurzame landhervormingen zijn nodig om boeren werkbare stukken grond te geven. Gemiddeld heeft een boer in West-Afrika een cacaoboomgaard van 4 ha.
Hoe pakken bedrijven dit aan?
De meeste ondersteuningsprogramma’s van bedrijven focussen enkel op een verhoogde productiviteit en andere inkomsten. Door de prijs voor cacao niet te verhogen, is het effect op het inkomen van de boer heel beperkt. Zolang hogere, stabiele prijzen voor de boer geen essentieel onderdeel van die programma’s zijn, blijven het druppels op een hete plaat.
2. Geen kinderarbeid meer in de cacaosector
In Ivoorkust en Ghana leveren 2,1 miljoen kinderen zware arbeid op de cacaovelden. In sommige streken van Ivoorkust is er zelfs sprake van kindslavernij. In 2001 beloofde de chocolade-industrie dat ze het probleem binnen de 5 jaar zou oplossen. Maar 17 jaar later moeten we pijnlijk vaststellen dat kinderarbeid alleen maar toegenomen is.
Waarom raakt dit niet opgelost?
Kinderarbeid heeft te maken met verschillende factoren: het gebrek aan scholen en goede leraren, gebrek aan bewustzijn, … Maar de grondoorzaak is altijd dezelfde: de structurele armoede waarin de cacaoboer leeft. Zonder stabiele cacaoprijs verdienen boeren te weinig om helpers te betalen. Kinderen werken mee uit pure noodzaak. Telkens de prijs van cacao daalt, neemt de kinderarbeid duidelijk toe. Dit illustreert hoe een degelijke prijs voor cacao nauw verband houdt met respect voor mensen- en kinderrechten.
3. Een einde aan de ontbossing van het regenwoud
Het tropische regenwoud in West-Afrika verdwijnt razendsnel, vooral in landen waar veel cacao wordt geteeld. Vanaf de jaren 1990 kwam ontbossing door cacaoteelt in een stroomversnelling. Zonder ingrijpende actie gaan ook de laatste evenaarsbossen eraan voor onze chocolade.
Bron: Mighty Earth/Maphubs, 2017, Chocolate’s dark secret.
Instorting van een ecosysteem
Tussen 1990 en 2015 verdween 85% van de bossen in Ivoorkust. 30% daarvan komt door cacaoteelt. De situatie is nog erger in beschermde natuurgebieden, die soms volledig zijn veranderd in cacaoplantages. Vandaag is ongeveer 40% van de cacao uit Ivoorkust illegaal, want ze komt uit beschermde gebieden. In Ghana is de situatie gelijkaardig.
Cacao zorgt dus voor een ecologische ramp. De overgebleven West-Afrikaanse chimpansees moeten zoeken naar de laatste stukken regenwoud. En terwijl Ivoorkust ooit honderdduizenden olifanten telde, worden die vandaag geschat op een 200-400 tal.
Maar ontbossing is ook een ramp voor menselijke activiteiten: de woestijn rukt op, de bodem verdroogt en wanneer het regent krijg je modderstromen. Bomen zijn uitstekende regelaars van neerslag en het lokale klimaat. Bovendien beschermen ze tegen de hete woestijnwind uit het noorden.
Tenslotte is het verlies aan regenwoud ook een internationaal drama, in de strijd tegen klimaatverandering en bescherming van biodiversiteit.
Slash and burn
Cacaoteelt zorgt voor ontbossing omdat boeren telkens het volgende deel van het bos kappen en branden zodra de cacaoboomgaard minder oplevert. Nochtans is dat helemaal niet nodig. In agro-ecologische boomgaarden staan jonge en oude cacaobomen door elkaar. Naast cacaobomen groeien er bomen die voor voedsel zorgen en hoogstambomen die schaduw geven en de boeren een pensioen bezorgen, dankzij hun hout.
Wat moeten chocoladebedrijven doen?
Chocoladebedrijven moeten actief ontbossing een halt toeroepen door illegale cacao (uit beschermde gebieden) uit te bannen en een “zero-deforestation” beleid uitrollen. Verder is het ook noodzakelijk dat ze de overgang naar agro-ecologie financieren met vormingen en plantmateriaal.
En de oplossing?
Vandaag bestaan er heel wat initiatieven om de cacaosector duurzaam te maken. Die focussen vooral op het vruchtbaarder maken van de cacaoboomgaarden. Boeren leren dus meer cacao te telen op dezelfde oppervlakte. Maar er is meer nodig om de schommelende cacaoprijs op te vangen en boeren een menswaardig leven te garanderen. Bedrijven moeten zich engageren voor een leefbaar inkomen voor cacaoboeren. En daarbij hoort een hogere prijs voor de cacaoboer. Kinderarbeid en ontbossing zullen nooit opgelost geraken zolang we aanvaarden dat boeren in extreme armoede leven.
De beperkte resultaten van de verschillende initiatieven tonen aan dat een vrijwillige aanpak niet volstaat om mensenrechten te beschermen. Er is nood aan wetgeving om een gelijk speelveld te creëren. Wetgeving dat bedrijven verplicht om de mensenrechten en het milieu doorheen hun toeleveringsketens te respecteren. Chocoladeland België is aan zet. Daarnaast vragen we België om een Europees wetgevend initiatief rond zorgplicht in de cacaosector (en in andere sectoren) te steunen.
